Forten en batterijen

Op het eiland Pulau Pangkor voor de kust van Perak vind men één van de vele VOC-forten die langs de Maleise westkust te vinden zijn. Dit fort heet lokaal "Kota Belanda" (Hollands fort). Het fort werd in 1670 door de Hollanders gebouwd om de plaatselijke Maleisiërs en piraten af te schrikken. Uiteindelijk werd het fort achter gelaten na een succesvolle aanval door een lokale krijgsheer (Panglima Kulub).

In 1973, reconstrueerde Muzium Negara (het Nationaal Museum) het overgebleven deel het fort, waardoor het een van de belangrijkste trekpleisters van het eiland werd.

Aan de monding van de Kuala Linggi rivier bevinden zich de resten van het VOC fort Philippina, genoemd naar de dochter van toenmalig VOC gouverneur-generaal Jacob Mossel. Fort Philippina ligt op een heuveltop met een strategisch uitzicht over de monding van de Kuala Linggi rivier. Het fort werd gebouwd in 1756/1757 en had een omtrek van ca. 200 meter. Meer dan wat aarden wallen en wat oude bakstenen is er van het fort niet overgebleven.

Van 1756 tot 1757 werd er een eerste oorlog tussen de Bugi's en de VOC uitgevochten. Destijds waren de Bugi's, een islamitisch volk uit Sulawesi (tegenwoordig Indonesië), een gevreesde macht die hier de dienst uitmaakten. Na een door de VOC kanonnen toegebrachte zware nederlaag sloten de Bugi's op deze plek op 1 januari 1758 vrede met de VOC. Dit afgedwongen contract gaf de VOC het monopoly op de tin winning stroomopwaarts van de Linggi en Rembau rivieren. De Bugi's bouwden samen met de Hollanders dit fort. De vrede met de Bugi's hield stand tot 1782.

Bij opgravingen in 1935 werden een kanon, potten en pannen uit brons en 6 munten van de VOC gevonden.

Fort A Famosa (beroemd), is een van de oudste overblijfselen van Europese architectuur in Azië. Van het ooit machtige en imposante fort blijft er slechts een kleine poort over, Porta de Santiago.

In 1511 werd Malacca door de Portugese vloot onder leiding van Alfonso de Albuquerque aangevallen en verslagen. Het fort werd gebouwd om een natuurlijke heuvel nabij de zee. Albuquerque geloofde dat Melaka een belangrijke haven zou worden die Portugal met de specerijenhandel in China zou verbinden. Rond deze tijd werden door Portugal meerdere handelsposten opgezet zoals in Macau, China en Goa in India om een ketting van vriendelijke havens te vormen voor handelsschepen op weg naar China en terugkerend naar Portugal.

Alfonso de Albuquerque	De Portugezen en de Nederlanders Malacca 26 augustus 1607

Het fort bestond uit vier lange muren en vier hoofdtorens. In de torens bevonden zich onder andere een opslagruimte voor munitie, de kwartieren voor de officieren en de residentie van de kapitein. De meeste huizen bevonden zich binnen de muren van het fort. Naar mate de bevolking groeide werd het fort te klein en omstreeks 1586 werd het fort uitgebreid.



Het Portugese fort A Famosa omstreeks 1630


Het fort werd na een nieuw beleg, op 14 Januari 1641 na een maandenlange belegering gecoördineerd vanuit Batavia, door de Nederlanders, met aan het hoofd Cornelis Matelief de Jonge, veroverd. Matelief schreef over het beleg 'Maar hetgeen nog verder ging, een moeder haalde haar eigen kind uit het graf en at het, nadat zij het nog twee dagen bewaard had, door razende honger op'. Het plan om een eigen fort te bouwen werd verworpen door de VOC en men besloot om A Famosa te herstellen voor eigen gebruik. Op de toegangspoort Porta de Santiago, werden wijzigingen in de vorm van een VOC wapen en het jaartal 'ANNO 1670' aangebracht.

Cornelis Matelief de Jonge	Melaka door Cornelis Matelief de Jonge

Het fort wisselde van hand in het begin van de 19de eeuw toen de Nederlanders hun kolonies en dus ook Melaka via een pact aan de Engelsen overgaven om te verhinderen dat het in handen van het uitbreidende Frankrijk van Napoleon zou vallen. De Engelsen, die het niet zagen zitten om een fort van een concurrent in stand te houden en dat na de oorlog met Napoleon terug aan de Nederlanders zou behoren, besloten het fort af te breken in 1806. Grote delen werden opgeblazen. Het fort was bijna volledig vernietigd toen Sir Stamford Raffles, de stichter van Singapore die toevallig Melaka bezocht, tussenbeide kwam. Sir Stamford Raffles had een passie voor geschiedenis en historie, door zijn interventie bleef de Portugese poort met Nederlandse invloeden gespaard.

Het fort Ilha das Naus (eiland van de schepen), op Pulau Melaka voor de haven van Melaka, was de eerste lijn van defensie van de Portugezen. Tussen 1606 en 1615 stationeerden de Portugezen een batterij op dit eiland. De bedoeling van de Portugezen was om er een klein fort van 600 (?) vierkante voet (ongeveer 55 vierkante meter) te bouwen. De fundering was pas gelegd in 1638 maar de muren waren nog lang niet af toen de Nederlanders twee jaar later de haven van Melaka overnamen. Om deze reden hebben de Portugezen in 1640 hun half gebouwd fort moeten opgeven zonder een enkel schot te hebben gelost. Kort na de verovering van Malacca vervolledigden de Nederlanders het fort op Ilha das Naus en noemden het Fort Rood Eiland (Red Island).

Fort Rood eiland valt tegenwoordig ten prooi aan de natuur. Tijdens de vloed word het geheel overspoeld en het is dan ook een kwestie van tijd voordat er in het geheel niets meer van het fort overblijft.

Een ander Portugees fort in de buurt was fort Muar. Het werd door Eredia in 1604 gebouwd aan de monding van de Muar rivier. Het fort was driehoekig en had ronde torens op elke hoek. Ook dit fort bestaat niet meer, de reden waarom is niet bekend, niet onmogelijk dat het later door de Nederlanders werd afgebroken, alleen om die reden vinden we dit het vermelden waard.

Op St. John's Hill (Bukit John), een heuveltop ten oosten van de stad Melaka, vind men het Nederlandse fort Johannes. Het werd gebouwd door de Nederlanders in het derde kwartaal van de 18de eeuw. Ongewoon is het feit dat het geschut landinwaarts wijst. Rondom het fort vind men enkele Chinese graven. Oorspronkelijk bevond zich op deze heuvel een Portugese kapel ter ere van St. John the Baptist. Het feest van St. John the Baptist wordt nog steeds gevierd door de katholieken op 23 juni, duizenden kaarsen worden gebrand in huizen over de hele stad. Locatie: Kruispunt van Jalan Ujung Pasir en Jalan Senjuang.

Fort Tranquera, pre 1786. Afbeelding van een wachthuis binnenkort! (Tranquera mogelijk een poort?)

Op de heuvel Melawati (Bukit Melawati) in Kuala Selangor vind men fort Altingsburg. Het oorspronkelijke fort was gebouwd door Maleisiërs en had de naam Kota Melawati. Toen het in 1784 in handen viel van de Nederlanders werd het fort volledig herbouwd en kreeg het de naam Altingburg, naar de Nederlandse gouverneur. Tegenwoordig kent men het fort weer als Kota Melawati. De naam Altingsburg is echter niet verloren gegaan, in de buurt staat een 27 meter hoge vuurtoren uit 1907 namens 'Altingsburg Lighthouse' (N 03° 20.491 E 101° 14.677). De zichtbare resten van het fort, kanonnen en stenen muur, zijn uit de Nederlandse periode. Het fort kijkt over de kust van Selangor.

Fort Utrecht bevind zich in het dorp Kuala Selangor. Het is gelegen op de heuvel Bukit Belanda (Hollandse heuvel). Bovenop de heuvel vind men een vierkanten vlakte van ongeveer 150 bij 150 meter, rondom deze vlakte heeft duidelijk een muur van het fort gestaan. Er is niet veel meer over dan de aarde wallen en enkele losliggende kanonnen met VOC wapen. Vanaf de heuvel heeft men een strategisch uitzicht over de monding van de rivier Selangor en de Straat van Melakka.

Dit was het eerste Hollandse verdedigingswerk aan de Maleise kust. Het oorspronkelijke fort, Kota Tanjong Keramay, werd gebouwd door de sultan Ibrahim van Selangor, maar Van Braam veroverde het fort voor de VOC en hernoemde het "fort Utrecht" (De VOC bevelhebber die de slag tegen Raja Hadji bij Teluk Ketapang gewonnen heeft, heette Utrecht). Hier ging het om tin dat stroomopwaarts op de Kuala Selangor rivier gewonnen werd. Om het VOC tin-monopoly te bewaken moest de rivier die toegang bood tot het tinwingebied dus bewaakt worden. Tin was in die dagen een waardevol niet-giftig metaal om bestek en servies van te maken. Ook werd het gebruikt in bronslegeringen om kanonnen van te gieten.

Toen Selangor in 1784 door Jacob Pieter van Braam met de hulp van de voormalige heerser van Siak, Muhammad Ali, werd ingenomen. Werden twee forten en een batterij opgericht: Altingburg, Utrecht en de 'Van Braams batterij'. Muhammad Ali werd er als regent aangesteld, in ruil voor bescherming van de rechten van de VOC: er mochten geen Chinese of andere Europese schepen aanmeren en het tin moest aan de VOC worden verkocht tegen vaststaande tarieven.

Over de Van Braams batterij zelf is weinig informatie beschikbaar. Mogelijk zou het zelfs de eerdere benaming van fort Utrecht kunnen zijn omdat deze naam pas in 1784 ontving.